Strzałecki Janusz, pseud. artystyczny Jast, pseud. okupacyjne: Janusz, Wiktor (1902–1983), malarz, rektor Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.
Ur. 3 V w Warszawie, był synem Zygmunta (zob.) i Kazimiery z Karpińskich.
Po uzyskaniu matury w r. 1919 studiował S. w r. akad. 1919/20 filozofię w Katedrze Miłosza Kotarbińskiego na Uniw. Warsz. oraz malarstwo w tzw. Szkole Konrada Krzyżanowskiego w Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. W związku z likwidacją Szkoły Krzyżanowskiego przeniósł się do Krakowa, gdzie w l. 1922–4 kontynuował studia na ASP pod kierunkiem Władysława Jarockiego i Józefa Pankiewicza; w l. 1924–5 uczył się u Pankiewicza prywatnie. Dn. 1 IX 1924, razem z grupą uczniów Pankiewicza, którzy jesienią 1923 zawiązali Komitet Paryski (kapiści) wyjechał na studia do Paryża i w r. 1925 podjął naukę w kierowanym przez Pankiewicza oddziale paryskim krakowskiej ASP. Wspólnie z Zygmuntem Waliszewskim wykonał w r. 1925 polichromię teatru w podparyskim Ermenonville. Pracował potem w Paryżu w wydawnictwie Librairie Hachette, publikując równocześnie rysunki w czasopismach francuskich (m.in. „Vogue” i „Femine”), angielskich oraz amerykańskich. W r. 1929 na konkursie ZPAP w Paryżu międzynarodowe jury nagrodziło S-ego wraz z innymi kapistami: Waliszewskim, Janem Cybisem i Arturem Nacht-Samborskim. W l. 1929–35 doskonalił S. swe umiejętności malarskie pod kierunkiem malarza Éduarda Vuillarda. Wystawiał z kapistami w paryskiej Galerie Zak (wiosną 1930) i genewskiej Galerie Moos (wiosną 1931). Pod koniec r. 1931 pokazał prace w Polskim Klubie Artystycznym w hotelu «Polonia» w Warszawie na pierwszej wystawie kapistów w Polsce. W l.n. wystawiał w galeriach paryskich «Salon d’automne» i «Salon de Tuillerie». Od r. 1932 był czynny we francuskich organizacjach politycznych: Amies de l’URSS i w założonej przez Francuską Partię Komunistyczną (FPK) antyfaszystowskiej organizacji artystycznej l’Association des Artistes Rèvolutionnaires.
Po powrocie do kraju mieszkał S. przez pewien czas w majątku żony w Rudkach pod Poznaniem, potem osiadł w Zakopanem. Gdy wybuchła druga wojna światowa przeniósł się do Krakowa. Współpracując z Radą Pomocy Żydom «Żegota», należał od poł. r. 1943 do kierownictwa jej krakowskiego oddziału. W r. 1944 przebywał w Warszawie; w zimie wystawiał w salonie «Nike», prowadzonym przez rzeźbiarza Karola Tchorka. Po powstaniu warszawskim 1944 r. trafił do obozu w Pruszkowie, skąd uciekł do Krakowa. Na przełomie l. 1944 i 1945 współpracował tam z działającym z ramienia Krajowej Rady Narodowej (KRN) przewodniczącym Wojewódzkiej Rady Narodowej Witoldem Wyspiańskim. W tym okresie był członkiem krakowskiej Miejskiej Rady Narodowej, członkiem zarządu Okręgu Krakowskiego ZPAP oraz sekretarzem zarządu wojewódzkiego Stronnictwa Demokratycznego. W maju 1945 wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej. T.r. formalnie uzyskał dyplom krakowskiej ASP. Podczas krótkiego pobytu w Warszawie wykonał serię rysunków zniszczonego miasta, które prezentował t.r. na wystawie „Ruiny Warszawy” w tamtejszym Muz. Narodowym.
W sierpniu 1945 został S. kierownikiem Inspektoratu Przesiedleńczego przy Zarządzie Głównym ZPAP i z ramienia Związku prowadził akcję osiedlania plastyków w rejonie Gdańska. Należał do organizatorów Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych (WSSP, początkowo w Sopocie, później w Gdańsku). Od 1 X był dyrektorem i profesorem malarstwa WSSP, następnie został jej rektorem. W programie nauczania starał się o proporcjonalne połączenie problemów sztuki czystej i użytkowej. Należał do założycieli, utworzonego w listopadzie 1945 gdańskiego okręgu ZPAP i został jego przewodniczącym. Wykonał w tym czasie polichromię sali Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku. W r. 1946 otrzymał za organizację życia artystycznego na Wybrzeżu nagrodę wojewody gdańskiego, a za prace pokazane na wystawie ZPAP w Gdańsku I nagrodę. T.r. uczestniczył w wystawie UNESCO w Paryżu i dostał trzyletnie stypendium na wyjazd do Francji w celu studiowania klasycznego malarstwa realistycznego. W Paryżu współpracował z „Gazetą Polską”; podczas krótkiego pobytu w Londynie uczył malarstwa w Liceum Polskim. W r. 1948 wstąpił do FPK; po powrocie do kraju został członkiem PZPR. Wykonane podczas pobytu we Francji kopie dzieł dawnych mistrzów (m.in. Tycjana, P. Veronesa i P.P. Rubensa) wystawił na III Festiwalu Plastyki w Sopocie (sierpień 1950) oraz w ASP w Warszawie (1952). Od maja 1950 był ponownie rektorem WSSP w Sopocie; otrzymał wtedy zadanie reorganizacji programu nauczania w duchu realizmu socjalistycznego. Od marca 1951 był w WSSP profesorem malarstwa. Uczestniczył t.r. w wystawach Okręgu Gdańskiego ZPAP i Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki w Warszawie.
Od września 1952 był S. profesorem malarstwa w ASP w Warszawie. W r. 1953 uczestniczył w wystawie grafiki, pokazanej w Amsterdamie, Brukseli i Ostendzie. W tym czasie pracował nad dużą kompozycją do filmu „Uczta Baltazara” wg powieści Tadeusza Brezy (1954, reż. Jerzy Zarzycki). Na warszawskiej Starówce malował portrety przodowników pracy i ofiarowywał je zakładom, w których byli zatrudnieni. W r. 1954 na jednej ze staromiejskich kamienic w Lublinie wykonał sgraffitowy portret Andrzeja Frycza Modrzewskiego, a w r. 1956 zaprojektował plafon do Sali Kolumnowej w siedzibie Rady Państwa. Na wystawie dziesięciolecia PZPR pokazał portret przewodniczącego Rady Państwa Aleksandra Zawadzkiego. W r. 1956 otrzymał tytuł profesora nadzwycz. Zaprzyjaźniony z Zespołem Pieśni i Tańca «Mazowsze», bywał często w Karolinie koło Warszawy, wykonując serię portretów jego członków. Zaprojektował oprawę sceniczną na amerykańskie tournèe «Mazowsza» i wyjechał w r. 1961 jako scenograf i doradca artystyczny zespołu do USA. W r. 1964 wziął udział w wystawie „Portret Marynarza” w Klubie Marynarza w Ustce. T.r. miał również wystawę indywidualną w Klubie Marynarki Wojennej w Gdańsku. Dn. 1 X 1972 przeszedł na emeryturę.
S. używał różnych technik artystycznych: malował olejno, temperą i akwarelą, wykonywał też gwasze. Najczęściej tworzył utrzymane w tradycji koloryzmu portrety, martwe natury i pejzaże. Był jednym z bardziej konserwatywnych kapistów. Większość czasu poświęcał pracy z młodzieżą, uczestnicząc często w plenerach malarskich ASP, m.in. w okolicach Starego Sącza i Skokach koło Poznania. Wykształcił liczną grupę malarzy. W r. 1975 podjął się trudnej rekonstrukcji plafonu Marcelego Bacciarellego (znanego jedynie z czarnobiałej fotografii) w dawnej Sali Audiencjonalnej odbudowywanego Zamku Królewskiego w Warszawie; przerwał tę pracę kilka tygodni przed śmiercią. Obrazy S-ego były pokazywane na licznych wystawach kapistów i kolorystów, m.in. w r. 1977: „Kapiści” w Muz. Historycznym M. Krakowa, „Kolor w malarstwie polskim 19 i 20 wieku” w Muz. Narodowym w Poznaniu oraz „Kapiści i ich późniejsza twórczość” w Muz. Zamkowym w Malborku (ponownie w r. 1983 w Muzeum w Kwidzyniu). W r. 1983 otrzymał tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Zmarł 30 III 1983 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kw. 221–IV–30).
S. był dwukrotnie żonaty. Ok. r. 1924 poślubił malarkę Janinę Przecławską, pseud. Boddane (ur. 1902), koleżankę ze studiów artystycznych w Warszawie i Krakowie, członkinię Komitetu Paryskiego, która w l. 1950–4 uczyła rysunków w Liceum Polskim w Paryżu, a po r. 1956 wróciła do Polski. Małżeństwo zakończyło się rozwodem przed r. 1935. T.r. w Paryżu ożenił się po raz drugi, z Jadwigą z Mańkowskich (1903–1947 w Paryżu), córką wielkopolskich ziemian, Teodora Mańkowskiego i Anny z Michałowskich, w l. 1920–4 postulantką i nowicjuszką Zgromadzenia Urszulanek; w r. 1938 założyła ona w Zakopanem prewentorium dla dzieci zagrożonych gruźlicą, podczas okupacji niemieckiej zarządzała sierocińcem Rady Głównej Opiekuńczej w Warszawie na Sadybie, w którym uratowała się duża grupa dzieci z warszawskiego getta; w pierwszych dniach powstania 1944 r. wyprowadziła dzieci i personel z Warszawy, a następnie zorganizowała nowy sierociniec w Poroninie. W pierwszym małżeństwie S. miał syna Ryszarda (1925–1944), pseud. Baca, który podczas powstania warszawskiego jako żołnierz zgrupowania AK «Żmija» poległ 3 VIII 1944 na Bielanach w Warszawie. Z drugiego związku pozostawił córkę Elżbietę (ur. 1938), malarkę i graficzkę.
Obrazy olejne S-ego Białe krzesło (1923) i Krajobraz z Chantillon (1925) pokazano na wystawie „Wokół kapizmu” w Muz. Narodowym w Gdańsku w r. 1995, a siedem prac eksponowano na wystawie „Gry barwne. Komitet Paryski 1923–1939” w Muz. Narodowym w Krakowie w r. 1996. Dzieła S-ego znajdują się w Muzeach Narodowych w Warszawie i Poznaniu, Muz. Sztuki w Łodzi, Muz. Historycznym w Sanoku oraz kolekcjach prywatnych w Polsce, Francji, Szwajcarii i USA.
Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 2002; Enc. Powsz. (PWN); Enc. Warszawy (1994); Słown. Artystów Pol.; Słownik malarzy polskich. Od dwudziestolecia międzywojennego do końca XX w., W. 2001 II; – Kapiści, Kr. 1977 (katalog); Kapiści i ich późna twórczość, Malbork 1977; Kolor w malarstwie polskim 19 i 20 wieku, P. 1978; Krzysztofowicz-Kozakowska S., Gry barwne. Komitet Paryski 1923–1939, Kr. 1996; – Arczyński M., Balcerek W., „Kryptonim Żegota”. Z dziejów pomocy Żydom w Polsce 1939–1945, W. 1983 (fot.: S-ego nlb. 29, żony Jadwigi nlb. 27); Budrewicz O., Sagi warszawskie, S. 3, W. 1983 s. 207–8; Dobrowolska E., Strzałeccy, „Stolica” 1983 nr 23 s. 5; Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo pol., III; Dużyk J., Listy Artura Nachta-Samborskiego do Hanny Rudzkiej Cybisowej i Jana Cybisa z lat 1933–1946, „Roczn. Human.” T. 46: 1998 z. 4 s. 235–40; Materiały do dziejów Instytutu Propagandy Sztuki (1930–1939), Oprac. J. Sosnowska, W. 1992; Mayer A., Filia paryska Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w świetle materiałów archiwalnych, Kr. 2003 s. 321 (dot. J. Przecławskiej), s. 324; Miłobędzki J., Myślicki A., Zgrupowanie „Żmija” w Powstaniu Warszawskim, „Wojsk. Przegl. Hist.” 1983 nr 3 s. 132, 150 (dot. syna, Ryszarda); Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych w Gdańsku 1945–1965, Gd. 1966 s. nlb. 8 (fot.), s. 163, 166, 174, 247–8; Piwocki K., Historia Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie 1904–1964, Wr. 1965; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Pol. życie artyst. w l. 1945–1960; Witz I., Plastycy Wybrzeża, Gd. 1969; – Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych, II; – „Stolica” 1983 nr 80 s. 12; – Arch. ASP w W.: Skorowidz uczniów i uczennic 1919/20, nr 552, sygn. KD 153; – Mater. Leszka Żebrowskiego z Grębanina: Zapis wywiadu z Henrykiem Mańkowskim z 20 X 1985; Mater. rodzinne Potworowskich w Londynie: Zapiski Magdaleny z Mańkowskich Potworowskiej; – Informacje Anny Baranowej z Kr.
Stanisław Konarski